‘Zelfrijdende auto’s maken rijtaak moeilijker’

In de huidige situatie maakt automatisch rijden onze rijtaak juist moeilijker, zo luidt de overtuiging van Arie Paul van den Beukel. Hij promoveert op 10 november op dit onderwerp. In zijn proefschrift beschrijft Van den Beukel hoe de bestuurdersrol verandert van in control naar die van supervisor. “Zelfrijdende auto’s zijn comfortabeler en zouden ons verkeer vooral veiliger moeten maken. Maar hoe haalbaar is dat? In normale auto’s moeten we er onder andere voor zorgen dat de auto op de rijbaan blijft en dat we voldoende afstand houden. We nemen dingen bewust waar. Die taak wordt overgenomen. In zelfrijdende auto’s zijn we veel minder betrokken bij het autorijden zelf, maar zijn we nog wel verantwoordelijk. Dat maakt het er niet meteen makkelijker op. We moeten de boel bewaken, een taak waar mensen van nature niet goed in zijn.”

Wat gebeurt er als je zelfrijdende auto een vage wegbelijning niet meer herkent? Of als iemand rakelings voor je langs invoegt? De te korte volgafstand die ontstaat, vraagt om razendsnel ingrijpen. “Die situatie wordt moeilijker dan vroeger”, zegt Van den Beukel. “Je bent namelijk minder bij de rijtaak betrokken en hebt je handen niet meer aan het stuur. Bestuurders hebben later in de gaten wat er aan de hand is. Je begrip van de wegsituatie wordt minder omdat je niet meer actief met rijden bezig bent. In penibele omstandigheden kan zoiets net die kritische fractie van een seconde schelen.”
Van den Beukel onderzoekt hoe bestuurders optimaal ondersteund kunnen worden in die veranderende rol. “In de zelfrijdende auto’s die nu op de markt zijn, wordt de bestuurder ondersteund met weergegeven info over het systeem. Vaak een display achter het stuur of in de middenconsole. Bijvoorbeeld Tesla doet dat al heel uitgebreid: een display dat aangeeft wat de sensoren herkennen. Nuttige info, maar het betekent ook dat je aandacht zich binnen de auto concentreert, terwijl het buiten op de weg gebeurt.”

In de rijsimulator op de Universiteit Twente experimenteert Van den Beukel met LED-verlichte randen van de autoruiten. Zo’n veertig externe proefpersonen werkten mee. De verlichting geeft met bijvoorbeeld wisselende kleur en intensiteit aan dat een situatie snel aandacht nodig heeft. Een wegpiraat die nog even snel rechts invoegt, zorgt voor een pulserend, rood licht rondom de rechter autoruit. “De interfaces in zelfrijdende auto’s concentreren zich nu nog rond en achter het stuur. Het wordt tijd dat dat verandert.”

Na zijn promotie wil Van den Beukel verder onderzoek doen naar technologische ontwikkelingen om de acceptatie van automatisch rijden te vergroten. “Die acceptatie hangt er vanaf of de voordelen opwegen tegen de nadelen van die nieuwe taak van bewaker. Één van de dingen die je mogelijk verwacht, is dat je wat anders kan doen tijdens het autorijden, zoals je smartphone gebruiken. Ik wil kijken of we direct rondom het stuur smartphone-info kunnen aanbieden, maar dan wel gefilterd. Heeft de rijtaak meer aandacht nodig, dan neemt de auto die info weg. Wat mij betreft gaan we toe naar een betere samenwerking tussen bestuurder, voertuig en autopiloot. Dat is echt nodig om de gewenste voordelen van méér comfort en veiligheid tijdens automatisch rijden te behalen.”